Aim. The purpose of this research was to recognize distinctions in different types of aggression in persons suffering from depression and persons not suffering from any kind of mental disorder, and the influence of depression level on these results. Methods. Different types of aggression were measured using the Buss - Durkee Hostility Inventory (BDHI) and depression level with the use of The Beck Depression Inventory. Results. Persons suffering from depression perceived themselves as more aggressive than persons without depression symptoms. They also obtained higher level in below types of aggression: resentment, irritability, guilt feeling and lower level of verbal hostility. Depression level was not correlated with the valuation and different types of aggression. Conclusions. The revealed differences in the intensity and various types of aggression show that this emotion may have an important influence of etiology and potential recrudescence of this disorder. Recognition of aggression forms and spot a proneness to repress this feeling may help to choose a specific pharmacology and construct specific psychotherapy programme for persons suffering from depression.

Słowa klucze: depresja, agresja

Wstęp:

Występowanie agresji u osób chorych na depresję zostało odkryte wiele lat temu, jednak powszechność tego zjawiska oraz znaczenie dla leczenia, jak również prognozy oraz mechanizmy zaangażowane w ten proces są jak dotąd mało zrozumiałe. Agresja w tym przypadku nie jest jednak tożsama z zachowaniami agresywnymi, bowiem może przyjmować różne formy: od nieuświadomionych skłonności agresywnych, agresji przemieszczonej, słownej, fizycznej po autoagresję [1]. Stwierdza się, że u osób chorych na depresję występuje wyższy poziom lęku przed własną agresją niż u osób zdrowych. Skutkuje to tłumieniem tej emocji, co może odgrywać znaczącą rolę w nawrotach tej choroby. Ponadto agresja może prowadzić do wielu negatywnych konsekwencji takich, jak: niskie poczucie własnej wartości, konflikty interpersonalne oraz złe przystosowanie [2].

Pomimo bogatej literatury omawiającej badany problem, istnieją duże rozbieżności
w uzyskanych rezultatach badań. Chociaż nie poznany został jeszcze kierunek wpływu pomiędzy depresją a agresją, możemy lepiej zrozumieć mechanizmy symptomów depresyjnych poprzez zrozumienie ich skojarzenia z agresją [3]. Dalsze zgłębianie tej problematyki może pozwolić na odkrycie takich czynników, które są odpowiedzialne za wystąpienie depresji, co w konsekwencji pozwoli na minimalizowanie prawdopodobieństwa eskalacji tej choroby .

Celem niniejszej pracy jest ustalenie:

1. Czy osoby chore na depresję różnią się od osób nieleczonych psychiatrycznie (tzw. zdrowych) funkcjonowaniem emocjonalnym w zakresie nasilenia agresji?

2. Czy osoby chore na depresję różnią się od osób osób nieleczonych psychiatrycznie (tzw. zdrowych) funkcjonowaniem emocjonalnym w zakresie struktury agresji?

3. Czy istnieje związek pomiędzy nasilenie depresji a nasileniem oraz strukturą agresji?

Materiał:

Badania zostały przeprowadzone w Klinice Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych i Wieku Podeszłego Akademii Medycznej w Gdańsku oraz w Wojewódzkim Szpitalu Psychiatrycznym (im. prof. T. Bilikiewicza) w Gdańsku w okresie od czerwca 2006 r. do stycznia 2007 r. Zbadano 30 osób z rozpoznaniem depresji (wg ICD-10 F.32, F.33), w wieku od 40 do 60 roku życia, wykluczając z badania osoby chorujące na zespoły depresyjne z objawami psychotycznymi i somatycznymi, czy też z współwystępującymi innymi chorobami Osoby te różniły się zdobytym wykształceniem: 5 osób z wykształceniem wyższym, 18 osób z wykształceniem średnim, 2 osoby z wykształceniem zawodowym oraz 5 osób z wykształceniem podstawowym. Posługując się Skalą Depresji Becka ustalono, iż w grupie klinicznej 86% osób odczuwało ciężką depresję, 7% umiarkowaną oraz 7% łagodną depresję. Dla porównania wyników przeprowadzono badania w grupie kontrolnej, która została dobrana spośród osób nieleczonych psychiatrycznie, u których nie stwierdzono występowania symptomów depresji, spełniających kryteria wieku, płci i wykształcenia.

Metoda:

W przeprowadzonym badaniu zastosowano następujące metody badawcze:

1. Skala Depresji Becka [4], która bada nasilenie afektywnych, motywacyjnych, behawioralnych, poznawczych oraz somatycznych objawów depresji, takich jak: nastrój, pesymizm, niepowodzenie, niezadowolenie, poczucie winy, potrzeba kary, nienawiść wobec siebie, samooskarżanie, impulsy samoobrony, płaczliwość, drażliwość, izolacja społeczna, niezdolność podjęcia decyzji, obraz własnego ciała, niezdolność do pracy, zaburzenia snu, męczliwość, zanik apetytu, utrata wagi, hipochondria oraz zanik libido [5, za: 6].

2. Kwestionariusz "Nastroje i Humory" A.Bussa i A.Durkee składający się ze 110 pytań oceniających nasilenie siedmiu odmian agresywności oraz dodatkowo poczucia winy. Składa się z następujących skal: atak, agresja pośrednia, irytacja, negatywizm, urazy, podejrzliwość, agresja słowna oraz poczucie winy, którym przypisano odpowiednią liczbę punktów.

Atak jest to agresja fizyczna oznaczająca skłonność do działania fizyczną przemocą przeciwko innym ludziom. Chodzi tu głównie o fizyczne atakowanie innych osób, a nie o niszczenie przedmiotów.

Agresja pośrednia to termin, pod którym rozumiemy zarówno agresję skierowaną okrężną drogą na określoną osobę (złośliwe plotki, żarty), jak i agresję nieukierunkowaną (wybuchy złości przejawiające się krzykiem, biciem pięścią w stół), które nie są skierowane przeciw konkretnej osobie i stanowią nieukierunkowany i nieuporządkowany wybuch.

Skłonność do irytacji to gotowość do reagowania silnymi, agresywnymi uczuciami na najmniejszą prowokację. Typowym objawem jest złoszczenie się, zrzędzenie, szorstkie niegrzeczne odzywanie się, niecierpliwość, wpadanie we wściekłość, kiedy dana osoba stanie się przedmiotem żartów, zadręczanie innych, wpadanie w irytację z powodu drobnych rzeczy.

Negatywizm jest zachowaniem polegającym na przeciwstawianiu się innym osobom, zazwyczaj autorytetom. Zachowania te obejmują różne reakcje, od biernego niedostosowania się do wymagań innych osób, aż do jawnej rebelii przeciwko regułom postępowania i konwenansom. Objawem negatywizmu jest nierobienie tego, o co ktoś prosi, buntowanie się przeciwko narzuconym regułom postępowania, przeciwstawianie się poleceniom i rozkazom, niereagowanie na działanie osoby, do której żywi się złość.

Uraza to przede wszystkim gniew spowodowany złym traktowaniem (rzeczywistym lub urojonym), skłonność do domagania się czegoś oraz skarżenia się.

Podejrzliwość wyraża się w rzutowaniu własnej wrogości na otoczenie. Na podejrzliwość składają się zachowania polegające na ujawnianiu nieufności i ostrożności w stosunku do ludzi, wiara, że inni pragną nas krzywdzić, a nawet planować ataki fizyczne. Osoba podejrzliwa uważa, że ludzie obmawiają ją poza jej plecami i jest szczególnie ostrożna wobec osób, które wydają się jej bardziej przyjacielskie niż inne. Nie wierzy w prawdomówność ludzi i jest przekonana, że ma wrogów, którzy pragną ją zranić psychicznie lub fizycznie.

Agresja słowna są to zachowania agresywne, polegające na szkodzeniu innym i ranieniu ich poprzez treść wypowiedzi, jak również przez formę i sposób wypowiadania się. Jest to ekspresja negatywnych afektów w takich reakcjach, jak: spieranie się, wrzeszczenie, zakrzykiwanie. Treść agresywnych wypowiedzi stanowią groźby, przekleństwa oraz zjadliwa krytyka.

Poczucie winy wyraża się przeżywaniem wyrzutów sumienia nawet za drobne przewinienia. Będzie to wstydzenie się swoich myśli, ujawnianie przekonania, że ludzie, którzy źle pracują, przeżywają poczucie winy, poczucie, że prowadzi się złe życie, zajmowanie się myślami
o swoich grzechach oraz o nie uzyskaniu przebaczenia za nie [7, 8].

Wyniki badań:

Różnicę w zakresie oceny nasilenia agresji pomiędzy osobami z rozpoznaniem depresji (grupa kliniczna) a osobami z grupy kontrolnej (tzw. zdrowymi) przestawia tabela 1 (średnie wyniki ogólne kwestionariusza "Nastroje i Humory").

Tabela 1. Nasilenie agresji w grupie klinicznej oraz w grupie kontrolnej.

	Grupa kliniczna	Grupa kontrolna
Nasilenie agresji	5,27	3,80

Istotność statystyczną różnic w zakresie nasilenie agresji pomiędzy badanymi grupami sprawdzono poddając dane analizie testem t Studenta, co przedstawia tabela 2.

5. Craven JL, Rodin GM, Littlefield C. The Beck Depression Inventory as a screening device for major depression in renal dialysis patients. Int. J. Psychiatry Med. 1988; 18: 365-374

6. Radziwiłłowicz W, Szadziewska B, Sulska E. Depresja młodzieży w kontekście funkcjonowania rodziny, W: Radziwiłowicz W, Sumika A. red. Psychopatologia okresu dorastania. Wybrane zagadnienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls"; 2006, 121-174.

7. Stanik JM, Erenbrod R. Zastosowanie Skali Agresji Buss-Durkee (SABD) w diagnostyce psychologicznej, W: Stanik J. red. Wybrane techniki diagnostyczne w psychologii klinicznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego; 1983, 197-219.

8. Siek S. Wybrane metody badania lęku i agresywności W: Siek S. red. Wybrane metody badania osobowości, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej; 1993, 278-292.

9. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, Kraków-Warszawa: Vesalius; 1997.