Copyright Ó Psychiatria i Psychoterapia

ISSN 1895-3166

PSYCHIATRIA I PSYCHOTERAPIA. 2010; Tom 6, Nr 1: s.11-18.

 à wersja pdf 

Monika Talarowska, Antoni Florkowski, Krzysztof Zboralski, Piotr Gałecki

FUNKCJONOWANIE POZNAWCZE PACJENTÓW W ZALEŻNOŚCI OD WYKŁADNIKÓW KLINICZNYCH ZABURZEŃ DEPRESYJNYCH NAWRACAJĄCYCH-DONIESIENIE WSTĘPNE

COGNITIVE FUNCTIONS IMPAIRMENT DEPENDING ON CLINICAL TRAITS OF UNIPOLAR RECURRENT DEPRESSION - PRELIMINARY RESULTS

Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. A. Florkowski

Streszczenie

Cel: Celem pracy jest analiza wyników wybranych testów oceniających funkcjonowanie poznawcze pacjentów w zależności od charakteru przebiegu choroby w grupie pacjentów z zaburzeniami depresyjnymi nawracającymi.

Metoda: W badaniu wzięło udział 39 osób (mężczyźni n=20, 51,28%) w wieku 23-62 lata (średni wiek=51,27 lat, SD=8,84) hospitalizowanych w Klinice Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. W badaniu wykorzystano Krzywą Uczenia się Łurii, Test Stroopa, Próbę Fluencji Słownej wg Łuckiego, Test Kreślenia Drogi Reitana oraz 21-itemową Skalę Depresji Hamiltona (Hamilton Depression Rating Scale, HDRS), do oceny nasilenia zaburzeń depresyjnych.

Wyniki: Zaobserwowano istotne statystycznie korelacje między poszczególnymi analizowanymi zmiennymi, o różnym stopniu nasilenia.

Wnioski: 1).Liczba hospitalizacji z powodu depresji związana była z obniżeniem efektywności fluencji słownej. 2).Dłuższy czas trwania choroby powiązany jest z osłabieniem sprawności słuchowej pamięci krótkotrwałej i długotrwałej, krótkotrwałej pamięci wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. 3).Liczba przebytych epizodów depresji związana jest z niską efektywnością słuchowej pamięci krótkotrwałej i długotrwałej, wzrokowej pamięci krótkotrwałej, werbalnej i wzrokowo-przestrzennej pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych oraz z obniżoną sprawnością  koordynacji wzrokowo-ruchowej. 4).Nasilenie poziomu depresji mierzone Skalą Depresji Hamiltona negatywnie koreluje z zakresem słuchowej pamięci bezpośredniej.

Abstract

Aim: The aim of the study is to analyze the results of neuropsychological tests depending on the course of disease among patients who suffer from depressive disorders.

Method: 39 patients were examined (20 men, 51,28%), aged 23-62 years (mean age=51,27, SD=8,84). All patients were hospitalized in the Clinic of Adult Psychiatry Medical University of Łódź. Łuria's Test, Stroop Test, Verbal Fluency Test, Reitan Trail Making Test and Hamilton Depression Rating Scale (HDRS, consists of 21-items) were used. HDRS is used to assess the intensity of depressive disorders.

Results: Relevant statistical dependencies between analyzed variables were observed.

Conclusions: 1).The number of hospitalizations due to depressive disorders have negative impact on the efficiency of verbal fluency. 2).The longer period of disease reduces the efficiency of verbal short-term and long-term memory, short term visual memory and visual-movement coordination. 3).The number of depressive disorder episodes is connected with lower effectiveness of verbal short-term and long-term memory, visual short term memory, verbal and visual-spatial operating memory and executive functions and visual-movement coordination. 4).The intensity of depression measured by HDRS is connected with the lower effectiveness of verbal short-term memory.

Słowa kluczowe:  przebieg depresji, funkcje poznawcze

Key words:  the course of depression, cognitive functions

Wprowadzenie

Choroby afektywne stanowią jedną z głównych przyczyn hospitalizacji psychiatrycznej, zarówno kobiet jak i mężczyzn. Co roku około 100 mln ludzi na całym świecie przejawia symptomy depresji. Rozpowszechnienie zaburzeń depresyjnych dotyczy co najmniej 15% dorosłych kobiet i 10% mężczyzn [1, 2, 3, 4]. Osłabienie funkcji poznawczych jest jedną z cech depresji utrzymującą się nawet po ustąpieniu jej podstawowych objawów psychopatologicznych. Nie jest jednak jasne, czy zaburzenia poznawcze są powiązane z osiowymi symptomami depresji, czy też są całkowicie niezależnym zaburzeniem [5, 6].

Obniżenie efektywności procesów poznawczych wśród pacjentów depresyjnych może mieć różny charakter i natężenie (od deficytów wybiórczych i specyficznych, po zmiany uogólnione i znacznie nasilone) [4, 7]. U osób w starszym wieku cierpiących na zaburzenia depresyjne (tzw. late-life depression) o łagodnym nasileniu, w porównaniu z osobami zdrowymi, obserwuje się jedynie niewielkie obniżenie sprawności intelektualnej [8]. W grupie  pacjentów z epizodem depresyjnym w przebiegu zaburzeń depresyjnych nawracających, częściej mamy natomiast do czynienia z upośledzeniem poszczególnych zdolności poznawczych, przy jednoczesnym dobrym ogólnym poziomie intelektualnym [9]. Jednak zdaniem Austina i wsp. [10] nie można mówić o szczególnej kategorii zaburzeń procesów poznawczych typowej dla wszystkich pacjentów z zaburzeniami depresyjnymi, a jedynie o zmianach zgeneralizowanych i mało specyficznych.

Cel

Celem pracy jest określenie charakteru zaburzeń poznawczych u pacjentów z depresją (w oparciu o wyniki wybranych testów psychologicznych oceniających funkcjonowanie poznawcze) oraz poznanie zależności pomiędzy wyznacznikami klinicznymi choroby (czas trwania choroby, liczba hospitalizacji, liczba epizodów depresji do chwili badania, nasilenie poziomu depresji) a zaburzeniami funkcji poznawczych. Praca prezentuje wstępne wyniki uzyskane w projekcie badawczym dotyczącym funkcjonowania poznawczego chorych z rozpoznaniem depresji.

Badani pacjenci

W badaniu wzięło udział 39 osób (mężczyźni n=20, 51,28%) w wieku 23-62 lata (średni wiek=51,27 lat, SD=8,84) hospitalizowanych w Klinice Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Zakwalifikowanie pacjentów  z zaburzeniami depresyjnymi do badanej grupy oparte było o kryteria diagnostyczne zawarte w ICD-10 (F 33.0-F 33.8) [11]. Kryterium wykluczającym była obecność innych poza epizodem depresyjnym zaburzeń z I oraz II osi. Wszyscy pacjenci poddani byli podczas pobytu na oddziale farmakoterapii przeciwdepresyjnej lekami z grupy SSRI (23 osoby przyjmowało fluoksetynę, 6 osób sertralinę, 6 osób citalopram, 4 osoby paroksetynę). Wymienione preparaty przyjmowano w dawkach terapeutycznych przewidzianych przez Taylor i wsp. [12]. Każda z badanych osób wyraziła pisemną zgodę na udział w badaniu zgodnie z protokołem zatwierdzonym przez Komisję Bioetyki (nr: RNN/603/08/KB).

Metody

W badaniu wykorzystano ankietę personalną (pozwoliła na zebranie danych demograficznych oraz informacji związanych z przebiegiem choroby) oraz następujące testy do oceny funkcjonowania poznawczego pacjentów:

1.      Krzywa Uczenia się Łurii - jest to próba oceniająca efektywność pamięci słuchowej, zarówno bezpośredniej, jak i odroczonej oraz efektywność procesów uczenia się. Rozwiązaniem testu jest ilość słów powtórzonych przez badanego w każdej z kolejnych pięciu prób oraz ilość słów odtworzonych po trzydziestominutowej przerwie [13].

2.      Test Stroopa - przeznaczony jest do badania werbalnej pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych. Składa się z dwóch części: RCNb (reading color name in black)  i NCWd (naming color of word-different).W pierwszej części zadaniem osoby badanej jest jak najszybsze przeczytanie słów oznaczających nazwy kolorów napisanych czarnym drukiem na białej kartce. W fazie NCWd badany musi jak najszybciej nazwać kolory druku poszczególnych słów. Rozwiązaniem testu jest czas uzyskany w każdej z części oraz liczba błędów popełnionych w każdej z tych faz [14, 15, 16].

3.      Test Fluencji Słownej - ocenia zdolność tworzenia i płynnego wypowiadania słów zgodnie z zaleconym kryterium. Składa się z trzech części. W pierwszej (tzw. części literowej), zadaniem badanego jest podanie w ciągu 60 sekund jak największej liczby słów rozpoczynających się na literę "k" (kategoria literowa). W kolejnych fazach osoba badana wymienia jak najwięcej słów z prezentowanej przez badającego kategorii semantycznej: zwierzęta oraz przedmioty ostre. Wynikiem badania jest liczba słów poprawnie wypowiedzianych w każdym teście [17, 18].

4.      Test Kreślenia Drogi Reitana (Trail Making Test) - składa się z dwóch części, A i B. W pierwszej z nich zadaniem osoby badanej jest jak najszybsze połączenie linią ciągłą punktów oznaczonych cyframi od 1 do 25, w kolejności numerycznej. W fazie drugiej (część B), badany musi jak najszybciej połączyć linią ciągłą naprzemiennie cyfry z kolejnymi literami alfabetu według wzoru: 1-A-2-B-3-C-4-D itd. Rozwiązaniem testu jest czas mierzony w sekundach uzyskany w części A oraz w części B. TMT część A bada szybkość psychomotoryczną, sprawność koordynacji wzrokowo-ruchowej, natomiast część B, poza wymienionymi, służy do oceny wzrokowo-przestrzennej pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych (przełączania na nowe kryterium po wyuczeniu jednej zasady reagowania) [19, 20].

Wśród zmiennych zależnych poddanych ocenie znalazły się: słuchowa pamięć bezpośrednia i odroczona, werbalna i wzrokowo-przestrzenna pamięć operacyjna i funkcje wykonawcze, płynność słowna, koordynacja wzrokowo-ruchowa oraz procesy uwagi. Do zmiennych niezależnych zaliczono: czas trwania choroby, liczbę hospitalizacji, liczbę epizodów depresji do chwili badania oraz nasilenie poziomu depresji w dniu przyjęcia do oddziału.

Do oceny nasilenia depresji zastosowano 21 itemową Skalę Depresji Hamiltona (Hamilton Depression Rating Scale, HDRS; 0-7 - bez zaburzeń depresyjnych, 8-12 punktów - zaburzenia depresyjne o łagodnym nasileniu, 13-17 punktów - zaburzenia depresyjne o umiarkowanym nasileniu, 18-29 punktów - zaburzenia depresyjne o ciężkim nasileniu, 30-52 punkty - zaburzenia depresyjne o bardzo ciężkim nasileniu) [21, 22]. Stopień nasilenia zaburzeń depresyjnych klasyfikowano w oparciu o stopnie wyróżnione w pracy Demyttenaere i wsp. [23]. Wśród pacjentów wykonano badanie HDRS oraz badanie testami oceniającymi funkcjonowanie poznawcze w ciągu pierwszego tygodnia pobytu na oddziale.

W analizie statystycznej zebranego materiału wykorzystano statystykę opisową - średnia arytmetyczna, odchylenie standardowe (SD). Do oceny korelacji pomiędzy przebiegiem zaburzeń depresyjnych oraz wynikami testów oceniających funkcjonowanie poznawcze zastosowano korelację rang Spearmana (Rs).

Wyniki

Średni czas trwania choroby w badanej grupie (w latach) wynosił 9,01 (SD=9,98), średnia ilość hospitalizacji z powodu zaburzeń depresyjnych=2,91 (SD=2,27), średnia liczba epizodów depresji=6,84 (SD=6,88). W dniu przyjęcia 2 osoby spełniały kryteria punktowe HDRS dla łagodnego epizodu depresji, 8 osób dla epizodu umiarkowanego oraz 29 osób dla epizodu ciężkiej depresji (średnia=21,52; SD=5,86).

Tabela 1 przedstawia wyniki (średnie, odchylenia standardowe, zakres) przeprowadzonych testów w badanej grupie.

Tabela 1. Średnie, odchylenia standardowe oraz wartości minimalne i maksymalne kolejnych testów oceniających funkcje poznawcze w badanej grupie.

SD=odchylenie standardowe

w celu kontynuacji tekstu - proszę kliknąć link:

http://www.psychiatriapsychoterapia.pl/?a=articles_show&id=1079