Anna Lewandowska, Janusz Rybakowski

Neuropsychologiczne aspekty zespołu maniakalnego w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej  275-286

Neuropsychological aspects of the manic syndrome in the course of bipolar affective illness             275-286

Streszczenie

Deficyty neuropsychologiczne w schizofrenii i chorobach afektywnych stanowią przedmiot wzrastającego zainteresowania badawczego od ponad dwóch dekad. Obecnie zaburzenia funkcji poznawczych uważane są za istotny element tych chorób, ich występowanie stwierdza się już w okresie przedchorobowym, w miarę czasu trwania choroby ich nasilenie rośnie, a część deficytów utrzymuje się również w remisji. W schizofrenii najczęściej stwierdzane są deficyty pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych. U pacjentów z chorobami afektywnymi badania dotyczyły początkowo przede wszystkim stanu depresji i wykazywały zmniejszenie szybkości psychomotorycznej, deficyt uwagi, pamięci werbalnej i operacyjnej oraz funkcji wykonawczych. Okazało się, że depresja w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej charakteryzuje się gorszym stanem funkcji poznawczych w porównaniu z epizodem depresji nawracającej.

W niniejszej pracy omówiono zmiany neuropsychologiczne występujące w okresie manii i hipomanii. Najczęściej opisywane są  wybiórcze zaburzenia funkcji poznawczych: zaburzenia uwagi, deficyt pamięci deklaratywnej i procesu uczenia się, zaburzenia   pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych. W okresie manii/hipomanii występują specyficzne zniekształcenia procesu myślenia (myślenie "anastroficzne") oraz nieprawidłowości procesu podejmowania decyzji, związane ze zwiększoną impulsywnością. Inną właściwością epizodu podwyższonego nastroju  jest zmiana przetwarzania informacji o charakterze afektywnym, szczególnie obniżona zdolność spostrzegania i rozpoznawania emocji negatywnych. Wśród osób z chorobą afektywną dwubiegunową, zwłaszcza w okresie hipomanii, stwierdza się wyższy poziom kreatywności niż u osób zdrowych, co sprzyja większej aktywności artystycznej. Ostatnio zgromadzono dowody wskazujące, że choroba afektywna dwubiegunowa typu I (ze stanami manii) wiąże się z większym nasileniem dysfunkcji poznawczych w porównaniu z chorobą typu II, w której występują stany hipomanii.

Słowa klucze: neuropsychologia, choroba afektywna dwubiegunowa, mania

Summary

Neuropsychological deficits in schizophrenia and affective illnesses have been a topic of increasing research interest for more than two decades. Currently, the cognitive dysfunctions are regarded as an essential element of these illnesses, occurring already in their prodromal phase, with an increment during the course of illness and with some deficits persisting also during the remission period. In schizophrenia, deficits in working memory and executive functions are most frequently demonstrated. In patients with affective illnesses, the initial research focused mainly on depression, where psychomotor slowness, deficits of attention, verbal and working memory and executive functions have been observed. It has been shown that during depression in the course of bipolar affective illness, the cognitive dysfunctions have been more marked as compared with recurrent depression.

In this paper, the neuropsychological changes occurring during the period of mania and hypomania have been presented. The disturbances that have been shown most frequently include

selective cognitive dysfunctions such as disturbances of attention and learning process, working memory and executive functions. During periods of mania/hypomania, the specific distortions of thinking occur ("anastrophic" thinking), as well as disturbances in the decision making process, connected with increased impulsivity. Another characteristic of the episode of elevated mood has been a change of information processing of affective type, mostly a lower ability for perception and recognition of negative emotions. Among persons with bipolar affective illness, especially during the hypomanic period, an increased level of creativity than in control persons has been observed, what may facilitate higher artistic activity. Recently, the evidence has been accumulated pointing to more severe cognitive dysfunctions in bipolar affective illness, type I (with manic states) compared with bipolar affective illness, type II (with hypomania).

Key words: neuropsychology, bipolar affective illness, mania