ciąg dalszy artykułu 2

Iwona Schimanski

UCISZANIE SIĘ KOBIET NA EMIGRACJI W NIEMCZECH

SILENCING THE SELF AMONG WOMEN LIVING IN GERMANY

Wyniki analiz regresji przeprowadzonych dla zmiennych socjodemograficznych wskazują, że istotnymi predyktorami uciszania się w całej grupie badanej była liczba dzieci oraz (na granicy istotności statystycznej) stosunkowo krótki związek partnerski i niskie wykształcenie. Otrzymane wyniki wskazują też, że spośród analizowanych zmiennych psychologicznych istotnymi predyktorami uciszania się były depresja i słabe wsparcie (otrzymywane w stosunku do poszukiwanego).

  Ze względu na małe liczebności grup badanych, respektując zasadę uwzględniania N nie mniejszego niż 10 na każdy predyktor, w analizach regresji wewnątrz obydwu grup pominięto miejsce zamieszkania. Wyniki równań przedstawiają Tabele 1a i 1b:

Tabela 1a. Standaryzowane współczynniki regresji dla skali SUS oraz zmiennych socjodemograficznych i psychologicznych jako predyktorów uciszania siebie w grupie Polek

Tabela 1b. Standaryzowane współczynniki regresji dla skali SUS oraz zmiennych socjodemograficznych i psychologicznych jako predyktorów uciszania siebie w grupie Emigrantek

W grupie Emigrantek równanie - zarówno pierwsze, dotyczące zmiennych socjodemograficznych, jak i drugie,

badające zmienne psychologiczne - okazało się nieistotne (odpowiednio F <1; F(3,27) = 1,24).

Podsumowując, z analizy regresji wynika, że badane zmienne socjodemograficzne oraz psychologiczne były istotnymi predyktorami uciszania się tylko w grupie kobiet pozostających w kraju. Pierwsza grupa zmiennych wyjaśniała aż 32% wariancji, druga grupa predyktorów miała słabszą moc i wyjaśniała tylko 8% wariancji. Wyniki wskazują szczegółowo, że uciszają się te kobiety mieszkające w kraju, które mają więcej dzieci, pozostają stosunkowo krótko w związku, nie mają wsparcia, a także te, które są depresyjne.

Podsumowanie i dyskusja

Przedstawione badanie empiryczne miało na celu udzielenie odpowiedzi na cztery pytania badawcze. Pierwsze pytanie dotyczyło wskaźników uciszania siebie w grupie kobiet mieszkających w Polsce i u kobiet przebywających w Niemczech.

Istotny jest fakt, iż skala SUS okazała się mało rzetelna, szczególnie w grupie kobiet przebywających na emigracji. Prawdopodobny jest zatem wniosek, że konstrukt uciszania się był w odniesieniu do tej grupy kobiet nietrafny - co oznacza, że wynik badania nie stanowił spójnej reprezentacji tego, czego dotyczyły pytania. Dlatego też uzyskane wyniki należy interpretować ostrożnie. Wyniki dotyczące poziomu uciszania się w grupach badanych pokazały, że kobiety mieszkające w kraju nie różnią się poziomem uciszania od Emigrantek. Polki uzyskały istotnie wysokie wyniki w podskali Podzielonego Ja. Świadczy to o tym, że miały większą skłonność do ukrywania prawdziwego Ja w relacjach z bliską osobą uznając, że posiadają inne Ja niż to, które funkcjonuje w związku (Ja zewnętrzne zwane jest "fałszywym", podczas gdy "prawdziwe Ja" dotyczy nieujawnianych przekonań i postaw). Emigrantki pokazały natomiast istotnie wyższe wartości podskali Uciszania Siebie (Ukrywania Uczuć), niż dwóch pozostałych podskal. Oznacza to, że w relacjach partnerskich hamują one wyrażanie swoich negatywnych emocji, pomniejszają swoje oczekiwania lub pragnienia, gwarantując sobie przy tym poczucie bezpieczeństwa - zarówno w związku, jak i w kulturze do której się adaptują.

  Problem drugi dotyczył związków pomiędzy wymiarami uciszania siebie, a zmiennymi socjodemograficznymi i psychologicznymi ocenianymi w obydwu grupach. Wyniki badań pokazały, że obie grupy istotnie różnią się poziomem uciszania się, zarówno pod względem korelacji z czynnikami socjodemograficznymi, jak i psychologicznymi. W grupie Polek uciszanie się wiązało się z wiekiem (przede wszystkim starsze kobiety), niskim wykształceniem, stanem cywilnym (głównie mężatki) i dużą liczbą dzieci. Natomiast w grupie Emigrantek uciszanie się nie zależało od zmiennych socjodemograficznych, z wyjątkiem podskali Zależność Od Opinii Innych, która wiązała się z długością związku partnerskiego i (choć słabo) z wysokim wykształceniem. Zatem, im dłuższy był związek partnerski i wyższe wykształcenie, tym większe było liczenie się z opinią innych. Pierwsza z tych dwóch zależności jest zgodna z teorią D.C.Jack, ponieważ sugeruje, że "zależnościowe" uciszanie się rośnie wraz z czasem trwania związku. Natomiast druga zależność jest niespójna z dotychczasowymi wynikami, które wskazują na uciszanie się u kobiet z niższym wykształceniem, niż z wyższym. Uzyskany wynik można sensownie interpretować tylko przy założeniu, że kobiety na emigracji posiadające wyższe wykształcenie, bardziej liczą się z innymi - a raczej doceniają zdanie innych.

Spośród czynników psychologicznych (środowiskowych) w żadnej grupie uciszanie się nie korelowało istotnie ze wsparciem społecznym. Polki pokazały brak otrzymywania wsparcia tylko na poziomie tendencji i tylko w podskali Uciszania Siebie (Ukrywania uczuć). Natomiast u Emigrantek ujawnił się istotny związek uciszania się z podskali Zależność Od Opinii Innych z większą liczbą przyjaciół. Otrzymane wyniki sugerują, że rola kobiety w kulturze polskiej jest nadal stereotypizowana i stygmatyzowana poprzez patriarchalny system modelu rodziny. Można sądzić, że zgodnie z koncepcją D.C.Jack pragnienia i oczekiwania są zarówno przez kobietę, jak i przez innych (z punktu widzenia "ja") wyznaczane przez kulturę maskulinistyczną. Stąd tożsamość kobiety jest ściśle związana z rolą płciową lub społeczną. Do dnia dzisiejszego powszechny jest w kulturze polskiej kult "matki-Polki". Z pokolenia na pokolenie kobietom stawia się za wzór tradycyjny model rodziny, w którym nadrzędną rolę pełni ojciec, a matka zajmuje się domem i dziećmi. Można sądzić, że wzorzec roli kobiety u Polek mieszkających na emigracji ulega diametralnym przeobrażeniom. W kulturze "transmitowanej" nie poddają się one tak silnej stereotypizacji jak kobiety mieszkające w Polsce. Zaczynają siebie spostrzegać według standardów danej kultury poprzez utożsamianie się z nią i przyjmowanie odpowiednich schematów zachowań.

  Problem trzeci dotyczył związków uciszania się z depresją kobiet i innymi wskaźnikami dobrostanu opisywanymi według teorii uciszania siebie sformułowanymi przez D.C.Jack. Wyniki badań pokazały, że uciszanie się (w całej skali SUS i w podskali Zależność Od Opinii Innych) u Emigrantek wiązało się ze stanami depresyjnymi i (choć słabo) ze stresem somatycznym. Natomiast silna chęć życia, duża obecna satysfakcja z życia (słabo) oraz silniejsza depresja miały związek z podskalą Podzielonego Ja. W grupie Polek uciszanie się było związane tylko z niską satysfakcją z obecnego życia (istotny związek tylko z podskalą Zależność od Opinii Innych) i przewidywaniem małej satysfakcji z życia w przyszłości. Podsumowując, w grupie Emigrantek uciszanie się wiązało się istotnie z depresją, natomiast w grupie Polek z nie spodziewaniem się satysfakcji z życia w przyszłości. Oznacza to, że czynniki kulturowe mogą mieć związek z ujawnianiem się stanów depresyjnych u kobiet. W przypadku Polek mieszkających na emigracji stany te mogą mieć związek z narzucaniem sobie określonych schematów zachowań. Natomiast Polki odczuwają depresję wyrażającą się raczej w powiązaniu z poczuciem beznadziejności.

  Ostatnia i zarazem najważniejsza dla niniejszego badania kwestia, dotyczyła związku czynników kulturowych ze wskaźnikami uciszania siebie. W grupie samych Polek istotnymi predyktorami uciszania się były: liczba dzieci, długość związku partnerskiego oraz bilans wsparcia i (z graniczną istotnością) depresja. Natomiast w grupie Emigrantek nie stwierdzono istotnych predyktorów. Wyniki te wskazują, że uciszanie się w grupie Polek wiąże się z czynnikami przewidywanymi przez teorię D.C.Jack, tworząc wyraźny wzór psychologiczny: uciszanie się jest tym wyższe, im większa liczba dzieci i mniejsze wsparcie. Uciszanie się jako schemat rozumienia roli swojej płci w związku jest więc wyraźne w Polsce, a "rozmyte" u Emigrantek. Nawet jeśli te ostatnie pokazały uciszanie się rozumiane jako ukrywanie uczuć, to jednak ich funkcjonowanie w relacji wydaje się nie być zdeterminowane uciszającym stereotypem związanym z płcią. Kobiety mieszkające w Polsce mają bezpośredni kontakt z kulturą i zarazem jej funkcjonującymi schematami zachowań, spostrzegania - stąd uciszanie się jest u nich wyraźniejsze. Pomimo, że u Emigrantek nie odnaleziono istotnych predyktorów, to - zważywszy na wyniki poszczególnych korelacji - wyniki nie są jednoznaczne i wymagają replikacji na większej grupie badanych. Bowiem nie jest jasne, w jakim stopniu dana grupa interpretuje uciszanie siebie lub też przynależność do kultury.

  Teoria Uciszania Siebie D.C.Jack zakłada, że podatność na depresję wynika z poszukiwania przez kobietę intymności i identyfikacji. Ma to związek z niską samooceną i poczuciem "utraty Ja" oraz negacją siebie poprzez przyjmowanie odpowiednich schematów poznawczych (polaryzacją płciową). D.C.Jack zauważyła także, że z uciszaniem się mają też związek czynniki kulturowe. W oparciu o przeprowadzone badanie empiryczne udało się tę zależność potwierdzić, lecz tylko dla grupy Polek mieszkających w Polsce. Natomiast w grupie Polek mieszkających na emigracji, przede wszystkim ze względu na niską rzetelność skali SUS należałoby przeprowadzić dalsze badania, odnoszące się do akulturacji zachowań, która zachodzi nie tylko w środowisku zewnętrznym (społeczeństwo), ale także i w środowisku wewnętrznym (rodzina). Zmiana kultury może spowodować u kobiet poczucie "wyzwolenia się" spod narzuconego stereotypu "matki-Polki" w środowisku zewnętrznym, nie jest jednak jasne, czy taka sytuacja miałaby także miejsce w środowisku rodzinnym. Emigracja może oznaczać zmianę wartości dokonaną dla jakości życia, lecz czy oznacza to samo dla subkultury jaką jest rodzina?

  Na zakończenie jeszcze raz należy podkreślić, że niejednoznaczne wyniki, jakie uzyskały Emigrantki wymagają dalszych badań, które ustaliłyby jakie schematy zachowań związane z płcią są charakterystyczne dla kobiet emigrujących i czy w ogóle odgrywają one istotną rolę w ich zachowaniu.

Piśmiennictwo:

Drat-Ruszczak K. Does self-silencing always involve depression? Toward understanding the self-silencing's meaning in Polish women. Praca w druku 2008.

Romatowski W. Uciszanie Siebie i ucieczka od Ja jako kategorie psychologiczne wyjaśniające zachowanie kobiet chorych na bulimię. Niepublikowana praca magisterska, Wydział Psychologii SWPS, Warszawa; 2004.

Drat-Ruszczak K, Stasiak Correia M. Uciszanie siebie: Ja relacyjne kobiet współuzależnionych. Referat wygłoszony na Zjeździe PTPP, Kraków; 2005.

Carr JG, Gilroy FD, Sherman MF. Silencing the self and depression among women. The moderating role of race. Psychol. Wom. Q. 1996; 20: 375-392.

Hofstede G, Hofstede GJ. Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umysłu. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne; 2007.

Gratch LV, Basset ME, Atrra SL. The relationship of gender and ethnicity to self-silencing and depression among college students. Psychol. Wom. Q. 1995; 19: 509-515.

Remen AL, Chambless DL, Rodebaugh ThL. Gender diffrences in the construct validity of the silencing the self scale. Psychol. Wom. Q. 2002; 26: 151-159.

Jack DC. Ways of listening to depressed women in qualitative research: interview techniques and analyses. Can. Psychol. 1999; 40, 2: 91-101.

Jack DC. Silencing the self. Women and depression. Cambridge: Harvard University Press; 1991.

Thompson JM. Silencing the self. Depressive symptomatology and close relationships. Psychol. Wom. Q. 1995; 19, 3: 337-353.

Gotlib IH, Whiffen VE. Depression and marital functioning: an examination of specificity and gender differences. J. Abnorm. Psychol. 1989; 98, 1: 23-30.

Jack DC, Dill D. The silencing the self scale. Schemas of intimacy associated with depression in women. Psychol. Wom. Q. 1992; 16: 97-106.

Kosakowska N. Kobiety w stereotypowych i niestereotypowych rolach płciowych - Polska i Indie. Porównanie międzykulturowe. W: Chybicka A, Kaźmierczak M. Kobieta w kulturze - kultura w kobiecie. Studia interdyscyplinarne. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS; 2006.

Adres do korespondencji:

Iwona Schimanski iwona@schimanski.name